Theo kế hoạch, cuộc tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân miền Nam sẽ diễn ra vào đêm 30 tháng 01 năm 1968. Trước Tết, miền Bắc công bố lịch mới, theo đó Tết Nguyên Đán Mậu Thân sớm hơn một ngày so với lịch cũ. Bộ Tổng Tư lệnh chỉ thị lui cuộc Tổng tiến công lại một ngày để thống nhất hành động giờ G trên toàn chiến trường. Tuy nhiên, ở một số địa phương của khu V và Tây Nguyên nhận được lệnh quá trễ, trong đó có Đặc khu Quảng Đà đến ngày 30 tháng 01 năm 1968 mới nhận được lệnh hoãn giờ nổ súng trong khi lực lượng vũ trang và lực lượng chính trị của quần chúng khởi nghĩa đã tập kết đến vị trí cuối cùng, không thể rút ra hoặc giấu quân tại chỗ an toàn được. Do vậy, cuộc tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân Quảng Đà, trong đó có hai đô thị Đà Nẵng và Hội An, cùng các thị xã Kon Tum, Buôn Ma Thuột, Plâycu, thành phố Quy Nhơn vẫn diễn vào đêm 30 rạng ngày 31 tháng 01 năm 1968, tức đêm giao thừa Tết Mậu Thân theo lịch miền Nam .
Giao thừa, tiếng pháo mừng Tết đón Xuân nổ vang. Giờ khắc lịch sử đã đến, 2 giờ 40 phút ngày 31 tháng 01 năm 1968 (mùng một Tết), cuộc tiến công và nổi dậy của quân và dân Hội An bắt đầu. Hai tiểu đoàn bộ đội tỉnh tấn công vào các vị trí địch ở hướng đông bắc nội ô. Chiến sự tại khu Chi Lăng và khu tiểu đoàn công binh diễn ra quyết liệt, hai tiểu đoàn địch dựa vào hệ thống bố phòng, công sự kiên cố dùng hỏa lực mạnh đánh trả các đợt xung phong của quân ta. Mãi đến 4 giờ 30 phút, sau khi phá được 11 lớp rào, quân ta mới mở được cửa tiến vào khu công binh và Chi Lăng nhưng quân số đã bị thương vong 1/3, thuốc nổ và các loại đạn B40, B41, ĐK75, cối 82 đã gần hết. Các đại đội bộ binh tiếp tục triển khai đánh địch trong các căn nhà, đến 5 giờ sáng quân ta mới hoàn toàn chiếm lĩnh trận địa, bắt sống 150 tù binh, làm chủ khu công binh, khu vực hành chính tiếp vận (từ bệnh viện chạy dọc các đường Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt bọc xuống Sơn Phong) nhưng quân số hai tiểu đoàn bộ đội tỉnh cũng đã tiêu hao hết một nữa. Tuy gặp nhiều khó khăn nhưng đến 7 giờ sáng bộ đội vẫn tổ chức hai mũi phát triển về phía bắc đánh vào tiểu khu Quảng Nam. Hỏa lực địch ở các vị trí phòng thủ tại khu vực nhà thờ, đồn công an và xung quanh tiểu khu đánh trả quyết liệt, đồng thời huy động trực thăng oanh tạc và xe tăng bắn pháo thẳng vào đội hình quân ta ở khu công binh và Chi Lăng, gây cho ta nhiều thương vong và số tù binh ngụy cũng không thể giữ được nên ta phóng thích tại chỗ. Bộ đội không thể tiến lên được nữa nên chuyển sang thế phòng ngự giữ các vị trí đã chiếm, chuẩn bị đánh địch phản kích.
Khi tiếng súng của các tiểu đoàn bộ đội tỉnh bắt đầu nổ ở khu công binh và Chi Lăng thì đại đội 1 của thị xã đánh vào các vị trí địch, nhanh chóng làm chủ địa bàn, bắn tín hiệu cho đoàn quân khởi nghĩa cánh nam xuất kích. Cả rừng người cấp tốc chia thành từng tốp vượt sông, hàng trăm ghe thuyền đan nhau thoăn thoắt. Chưa đầy một tiếng đồng hồ toàn bộ lực lượng chính trị cánh nam đã sang đến thôn 3 xã Cẩm Nam. Đồng bào hò reo phá banh khu dồn, kêu gọi ngụy quân, ngụy quyền đầu hàng, truy bắt bọn ác ôn. Toàn bộ trung đội nghĩa quân địch tháo chạy sang An Hội để về nội ô, không có một tiếng súng kháng cự. Chẳng mấy chốc ta hoàn toàn làm chủ cả các thôn 1,2,3 xã Cẩm Nam, tiếp tục triển khai đội hình huy động tất cả ghe thuyền để chuyển quân vượt sông qua phố.
Du kích xã Cẩm Kim đột nhập vào ấp Ngọc Thành cùng cơ sở nội ứng bên trong diệt 1 trung đội ngụy và 1 mâm tề, thu 27 súng; một mũi khác tấn công vào pháo đài tại trung tâm chiêu hồi diệt tên phó ban chiêu hồi và 2 tiểu đội nghĩa quân. Du kích xã Cẩm Châu tiêu diệt 1 toán địch ở Trường Lệ thu 7 súng. Du kích xã Cẩm An cùng lực lượng quần chúng phá khu dồn, bao vây đồn cầu Phước Trạch, đưa tối hậu thư buộc địch nằm im chờ lệnh của ta. Du kích xã Cẩm Thanh chặn đánh bọn hải thuyền từ Cửa Đại lên tiếp ứng, buộc chúng phải quay lui.
Tuy nhiên, các hoạt động của lực lượng vũ trang chưa đủ mạnh để kiềm chế địch, hỗ trợ cho lực lượng đấu tranh chính trị khởi nghĩa. Do vậy, ở cả 4 cánh hầu hết các mũi tiến quân của đồng bào ta khi vào đến các vùng ven nội ô như bến xe, Tư Qườn, Trường Lệ, Cồn Chài, bờ sông Cẩm Nam đều bị địch dùng hỏa lực khủng bố, đàn áp. Nhiều cán bộ chỉ huy, lực lượng nòng cốt và xung kích ta hy sinh hoặc bị thương. Các đội hình quần chúng bị chững lại dưới làn mưa đạn ác liệt.
Suốt buổi sáng ngày 31 tháng 01 năm 1968 (mùng Một Tết), quân ta vẫn giữ trận địa đã chiếm lĩnh tại khu công binh và Chi Lăng, đẩy lùi các đợt phản kích của địch. Bọn địch tiếp tục bắn pháo dữ dội vào đội hình ta và các khu vực xung quanh. Các tiểu đoàn biệt động quân 34, 37, 39 của ngụy triển khai từ khu vực trường Cao Bá Quát xuống Miếu Ông Cọp vào cây da kèn. Chi đoàn thiết giáp M113 và xe tăng phòng thủ tại tiểu khu cũng chuẩn bị xuất kích phối hợp tấn công. Xe tăng và bộ binh Nam Triều Tiên từ Cẩm Hà tiến xuống theo hướng chùa Phước Lâm, chùa Chúc Thánh đến 1 giờ chiều xuống đến khu vực hồ Bà Thiên, khép dần vòng vây phía bắc, mở cuộc phản kích vào khu vực đóng sở chỉ huy của ta ở Trường Lệ và đánh bọc sườn phía sau tiểu đoàn 3. Tại đây có mũi tiến quân của lực lượng quần chúng khởi nghĩa với hơn 1.000 đồng bào ta bị hỏa lực địch phong tỏa đang tập trung tại miếu Ông Địa. Tình thế vô cùng nguy hiểm, nếu không bảo vệ được khu vực này thì thương vong sẽ rất lớn. Đại đội 2 bộ đội thị xã triển khai đội hình chặn đánh địch cả ngày, buộc chúng phải lui quân, ta bắt sống một tên sĩ quan thám báo Nam Triều Tiên. Quân địch không tiến vào được nhưng chúng điều máy bay dội bom vào khu vực hồ Bà Thiên và Trường Lệ hòng tiêu diệt sở chỉ huy chiến dịch, một số đồng chí lãnh đạo chủ chốt bị thương. Từ chiều mồng một Tết tiểu đoàn Nam Triều Tiên đang càn quét ở vùng đông Duy Xuyên khẩn cấp rút về bố trí tại An Bàng, Tân Thành, cơ quan quận Hiếu Nhơn và chốt chặn dọc đường Hội An - Phước Trạch tạo thế bọc hậu chuẩn bị chặn đánh quân ta.
Diễn biến chiến trường ngày càng trở nên hết sức gay go, nếu vẫn tiếp tục trụ giữ trận địa thì không những quân ta không thể tiến thêm được đến các vị trí khác mà ngược lại có nguy cơ bị bao vây và tiêu diệt, trong khi điều kiện thực tế của chiến trường càng thêm nhiều bất lợi. Để bảo toàn lực lượng, 3 giờ sáng mồng hai Tết (ngày 01 tháng 02 năm 1968), tiểu đoàn 2 cùng cơ quan chỉ huy chiến dịch và bộ phận hậu phương về đứng tại Trà Quế, tiểu đoàn 3 cùng đại đội 2 của thị xã rút về vùng An Mỹ xã Cẩm Châu. Lực lượng quần chúng khởi nghĩa được lệnh chuyển sang làm nhiệm vụ tiếp tế hậu cần, tải thương, giải quyết chiến trường, phục vụ cho bộ đội rút quân. Trong bom đạn ác liệt, đồng bào huy động mọi lực lượng và khả năng có được để tổ chức chôn cất liệt sĩ, tham gia vận chuyển thương binh về nuôi giấu trong các hầm bí mật của gia đình. Ngay vùng sát nách địch như Trường Lệ nhân dân nuôi giấu thương binh ở trong hầm bí mật, chôn cất 24 liệt sĩ. Ở Trà Quế, nhân dân tổ chức mai táng 37 liệt sĩ một cách chu đáo và chăm sóc 120 thương binh, phân chia mỗi nhà đảm nhận nuôi dưỡng 3 ca thương binh. Số thương binh nặng được bố trí chuyển về vùng hậu cứ Cẩm Thanh và Xuyên Thọ ngay trong đêm để có điều kiện điều trị kịp thời. Lực lượng khởi nghĩa do các xung kích chỉ huy tiếp tục chuẩn bị phương án đấu tranh chính trị khi địch càn quét, thà chết bảo vệ thương binh đến cùng.
Tại An Mỹ, ta vừa triển khai đội hình chuẩn bị sẵn sàng đánh địch phản kích, chưa kịp đào công sự thì mờ sáng ngày 01 tháng 02 năm 1968, pháo địch từ Lai Nghi bắn dồn dập và máy bay vòng lượn nã rốc két, lựu đạn cay vào đội hình quân ta. Đến 7 giờ sáng tiểu đoàn Nam Triều Tiên bắt đầu tấn công. Trận chiến xảy ra quyết liệt, địch bao vây bốn bề, liên tục mở nhiều mũi, nhiều đợt tiến quân ào ạt. Tiểu đoàn 3 của tỉnh cùng với đại đội 2 của thị xã và du kích được nhân dân tiếp tế tận tình, dựa vào các lũy tre làng đẩy lùi từng đợt xung phong của địch, diệt hơn 100 tên. Cả ngày không chiếm được An Mỹ - Xóm Chiêu, lại bị tổn thất nặng nề, đến 15 giờ chiều quân Nam Triều Tiên phải 3 lần giương cờ hồng thập tự, xin lấy xác đồng bọn rồi rút lui. Cánh quân Nam Triều Tiên ở An Bàng và Tân Thành định đánh qua Trà Quế nhưng thấy đồng bọn bị thất trận thảm hại ở Xóm Chiêu, thêm vào đó cơ sở ta đấu tranh binh vận nên chúng phải hoãn binh. Đến tối, tiểu đoàn 2 rút khỏi Trà Quế và tiểu đoàn 3 rút khỏi Xóm Chiêu về vùng căn cứ Cẩm Thanh và đông Duy Xuyên.
Chia lửa cùng các chiến trường, chiều mồng ba Tết Mậu Thân (ngày 02 tháng 02 năm 1968), Ban chỉ huy tổng tiến công và nổi dậy Hội An truyền đạt mệnh lệnh cho lực lượng vũ trang và lực lượng đấu tranh chính trị tiếp tục triển khai đợt 2 của chiến dịch. Ngoài tiểu đoàn 2 và 3, Bộ Tư lệnh Mặt trận 4 Quảng Đà tăng cường cho Hội An tiểu đoàn 6 thuộc trung đoàn 36 của sư đoàn 2 Quân khu 5. Theo phương án hợp đồng tác chiến, đêm mùng 6 rạng ngày mùng 7 (ngày 6 tháng 02 năm 1968), quân ta từ vùng đông Duy Xuyên vượt sông Thu Bồn qua Cẩm Thanh mở các hướng tấn công vào trung tâm thị xã.
Tiểu đoàn 6 cùng đại đội 2 bộ đội địa phương Hội An đánh vào khu vực Cồn Chài, Thanh Nam hỗ trợ phát động quần chúng nổi dậy, tiếp tục triển khai đội hình tiến đánh các vị trí địch khu vực phía đông trại Tây Hồ, khu công binh, ty cảnh sát ngụy. Bọn địch ban đầu định bủa quân ra đánh nhưng các chiến sĩ ta tấn công quyết liệt tiêu diệt một số tên, bọn còn lại lui vào đồn cố thủ. Quân ta tiến lên tới khu vực Chùa Ông thì trời đã gần sáng. Lúc này ở hướng đánh vào khu vực Chi Lăng và tiểu khu Quảng Nam của tiểu đoàn 2 quân địch phản kích quyết liệt gây cho ta nhiều thương vong. Các mũi đánh vào trung tâm nội ô được lệnh lui quân về hậu cứ Cẩm Thanh.
Ở cánh phía nam, tiểu đoàn 3 về phối hợp với đại đội 1 bộ đội địa phương Hội An do đồng chí Trần Văn Bừa- Thị đội phó chỉ huy đánh vào thôn 3 Cẩm Nam. Bọn địch từ đầu phía trên xã kéo xuống bị quân ta chặn đánh diệt tại chỗ 27 tên, thu 17 súng; số còn lại phải tháo chạy qua An Hội về nội ô, quân và dân ta làm chủ cả thôn 2 và thôn 1. Địch gọi pháo và máy bay vào ném bom xuống đuôi thôn 1, đầu thôn 2. Quân và dân ta vẫn làm chủ hoàn toàn cả xã Cẩm Nam suốt ngày mùng 7, đến tối bộ đội mới có lệnh rút về hậu cứ.
(Còn nữa, mời xem tiếp kỳ 4: Khúc tráng ca hào hùng)
Người biên soạn: Nguyễn Văn Lanh